Kościół Parafialny w Bieniowie (niem. Benau)

Kościół Parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.

Kościół wczesnogotycki, zbudowany z kamienia polnego i rudy darniowej, na zaprawie wapiennej z późniejszymi uzupełnieniami cegłą. Powstał w połowie XIII wieku (niektóre źródła podają, że z XII w.). Składał się wtedy z nawy nakrytej stropem i prezbiterium z kolebkowym pseudosklepieniem. Z czasem dobudowano: zakrystię (XV w.), i przedsionki (XVII - XVIII w.). W XIV wieku drewniany pułap kolebkowy prezbiterium, zastąpiono sklepieniem krzyżowo-żebrowym ze wspornikami w formie masek. W XV w. nawa główna otrzymała sklepienie sieciowe. W XVI w. dobudowano wieżę.
Kościół z orientowany w linii wschód-zachód. Na wschodzie znajduje się ołtarz na zachodzie wieża

W 1346 r. pierwsza wzmianka o kościele w "Benen", który podlegał proboszczowi w Sorau.
W 1481r. kościół poświęcony po przebudowie przez Jana Bela. Wnętrze kościoła z przed wojny.

Na zachodniej ścianie nawy, pod sklepieniem, znajdował się łaciński napis fundacyjny, częściowo zakryty przez organy. W wolnym tłumaczeniu brzmiał: "Roku Pańskiego 1481, w wigilię Świętego Urbana, dzieło to zostało ukończone. Niech będzie chwała i cześć Bogu... Johanne Bele proboszcz (i judi) Nickel Apil ... módl się za nich... Święta Mario, uproś u Boga wszystkie łaski".
Urban I był papieżem i świętym katolickim, uważanym za męczennika zginął 23 maja 230 r. W kościele katolickim wspomnienie Św. Urbana było 25 maja. Można więc przyjąć, że poświęcenie kościoła po odbudowie, nastąpiło 22 lub 24 maja 1481 r.

Mieszkańcy Bieniowa w połowie XVI wieku (po 1531 r.) jako jedni z ostatnich w okolicy przyjęli luteranizm.

Ciekawostką jest, że już w 1520 r. proboszcz parafii w Olszyńcu pisał listy z Marcinem Lutrem, a Lubanice były pierwszą wsią, która przyjęła w naszej okolicy naukę M. Lutra. Z Lubanic też pochodzi najstarsza książka Dolnych Łużyc tzw. Ewangeliarz Jakubicy z 1548 r. Jest to przekład Nowego Testamentu dzieła Miklawusa Jakubicy, pierwszego luterańskiego pastora.

W 1563 r. od strony zachodniej kościoła, dobudowano wieżę, przez Jerzego Pawła z Żar (Georg Paulus).

Księgi metrykalne notowane są od 1636 r. a akta kościelne od 1702 r. Zachowała się lista pastorów od czasów reformacji.
1702 r. - renowacja wnętrza kościoła. Przed wojną w ołtarzu głównym znajdował się ten obraz.

Przed wojną w ołtarzu głównym znajdował się ten obraz.

Kościół odbudowany po pożarze w latach 1759 -1760.
1794 r. Odnowienie iglicy wieży kościelnej przez mistrza Gottloba Rasola z Miśni.

Na wieży znajdował się wiatrowskaz w kształcie smoka z herbem Promnitzów i literami ICGVP oraz datą 1759, wiatrowskaz na wieży znajdował się do lat 80' XX w, kiedy to dach wieży pokryto blachą miedzianą a na iglicy zamontowano krzyż.

Wewnątrz kościoła znajduje się, ołtarz klasycystyczny oparty na 2 kolumnach jońskich. Ołtarz z ok.1800 r. wykonano najprawdopodobniej w Pietrzykowie (Pitschkau). W 2010 r. ołtarz poddano renowacji. Przed wojną znajdował się w nim obraz dwustronny, malowany na desce dębowej, o wymiarach 160x125 cm. Po jednej stronie znajduje się scena Ukrzyżowania w otoczeniu scen biblijnych, ukazujących Wniebowstąpienie, Trójcę Przenajświętszą, Ofiarowanie Izaaka , Modlitwy w Ogrójcu oraz Wywyższenie węża. Z drugiej strony znajduje się scena Biczowanie Chrystusa. Obraz wykonano około 1600 r. przez różnych artystów. Najprawdopodobniej scena Biczowania namalowana została przez artystę ze szkoły Tintoretta lub Vassilacchiego. Obraz ten został uszkodzony, najprawdopodobniej podczas pożaru w XVIII w. W lewy górny róg, sceny Ukrzyżowania, wstawiono kawałek deski i pomalowano. Z drugiej strony obraz nie jest naprawiony, spowodowane jest to najprawdopodobniej tym, że za ołtarzem, znajdowały się chóry, które przesłaniały uszkodzenie i nie było potrzeby naprawy obrazu.
Widok na chrzcielnicę oraz ogany G. Heinze, ok 1932r.

Widok na chrzcielnicę oraz ogany G. Heinze, ok 1932r.

Po wojnie, w ołtarzu umieszczono gotycką rzeźbę Marii z Dzieciątkiem Jezus, z 1509 r., która znalazła się w naszym kościele dopiero po wojnie, przyniesiona przez wiernych z zburzonego kościoła w Złotniku.
Figura była uszkodzona, Dzieciątko miało odłamaną rączkę, ale Stanisław Tyczyński zrekonstruował rączkę i odrestaurował całą rzeźbę. Ołtarz z 1509r., który mieścił się w kościele w Złotniku.

Ołtarz z 1509r., który mieścił się w kościele w Złotniku.

            Figura w Złotniku, znajdowała się w ołtarzu głównym, w środkowej części. Otoczona była figurami św. kobiet, od prawej górnej str. znajdowała się św. Katarzyna, niżej św. Dorota, z lewej św. Barbara i u góry św. Małgorzata. W otwartych skrzydłach tryptyku ukazano postacie 12 apostołów. Całość stała na podstawie, w której znajdowały się trzy malowidła, przedstawiające chrzest, komunię i głoszenie słowa bożego.
Pozostałe elementy tryptyku został zdewastowane i splądrowane po wojnie.

           Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, (z gruszką w prawej ręce) została skradziona z naszego kościoła z 21/22.09.2004 r.
Po kradzieży, w ołtarzu umieszczono kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej.

             W kościele znajdują się organy opus 196, z 1932 r., zbudowane przez znanego w Łużycach (i nie tylko), mistrza Gustawa Heinze. Na organach zachowała się oryginalna tabliczka z nazwiskiem mistrza.

Gustaw Heinze urodził się 9.10.1874 r. w Bieniowie w ubogiej rodzinie tzw. rodzinie chałupnika. W 1904 r. założył zakład organmistrzowski w Żarach.
             Przez ponad 40 lat na tych organach grał, organista Władysław Ligęza, który zmarł 11 marca 2003 r.

W wewnątrz kościoła, znajdują się drzwi z okuciami, (które prowadzą do pierwszej zakrystii, obecnej ciemnicy) najprawdopodobniej z XIV w. Przy wejściu głównym w przedsionku kościoła znajdują się drzwi z około 1563 r., które niedawno poddano pracom konserwatorskim.
Widok na ołtarz główny oraz ambonę, ok 1932r.

Widok na ołtarz główny oraz ambonę, ok 1932r.

Ponadto w kościele znajduje się chrzcielnica z piaskowca z ok. XIV w. oraz ambona z około1702 r.

Najprawdopodobniej pod tynkiem zachowały się gotyckie i renesansowe polichromie, opisane w książce "Die Kunstdenkmäler des Kreises Sorau und der Stadt Forst", wydanej w 1939 r. w Berlinie.

W 1892 r. na wieży kościelnej zawisły 3 dzwony wykonane przez firmę Ulrich z miejscowości Apolda. Były to największe dzwony w powiecie Żarskim. Tylko na dzwonnicy (Glockenturm) w Sorau były większe. W czasie I Wojny Światowej dzwony zostały zarekwirowane przez armię i najprawdopodobniej przetopione na sprzęt wojenny. W 1922 r. na wieży zawisły 3 nowe dzwony wykonane także przez firmę Ulrich. W czasie działań wojennych w 1945 r. jeden z nich został zniszczony.

Firma Ulrich zasłynęła tym, że 1923 r. wykonała największy wiszący dzwon na świecie, dzwon Św. Piotra w Kolonii, o wadze 24 ton i średnicy 322 cm.

Na ścianach kościoła znajdują się epitafia z XVII i XVIII w., niektóre z herbami szlacheckimi. Są to płyty nagrobne pastorów oraz zasłużonej dla Benau rodziny Hesse. Także w kościele przed ołtarzem głównym, na posadzce, znajduje się płyta nagrobna z piaskowca ok. 15/16 w., z wyżłobionym kielichem mszalnym.

Obecnie nad prezbiterium i nawą główną kościoła znajduje się dach dwuspadowy kryty dachówką, natomiast wieża kościelna, pokryta jest dachem namiotowym, z blach miedzianych.
Prezbiterium od nawy głównej oddziela tzw. arkada tęczowa.
W prezbiterium znajdują się 3 ostrołuczne okna, jedno od wschodu i dwa od strony południowej. Wcześniej także od północy znajdowały się dwa okna, ale zostały zamurowane, najprawdopodobniej wtedy, gdy dobudowano obecną zakrystię ( ok. XV w.). W nawie głównej znajdują się trzy okna od strony południowej. Okna i łuk tęczowy zostały przebudowane najprawdopodobniej w okresie baroku (XVI-XVIII w.).

Plac kościelny otacza mur, z kamienia polnego i częściowo z cegły, z XIX w.
Kościół remontowano w latach 1895-96, 1931, 1946 (po zniszczeniach wojennych), 1963, oraz w latach 70'.

2012 r. - podczas remontu posadzki w nawie głównej kościoła odkryto fundamenty kościoła późnoromańskiego, najprawdopodobniej z początku XIII w. Natomiast przy ścianie południowej prezbiterium odnaleziono fundamenty, najprawdopodobniej kaplicy cmentarnej, pochodzące z około XII w.

Sierpień 2018 r. - Instalacja relikwii św. Jana Pawła II w kościele parafialnym.

W 1897 r. do Märkischen Museum w Berlinie, trafiły takie zabytki z kościoła w Bieniowie:
- Pieta, figura Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Chrystusa, około 1510 r., wysokość 104 cm, szerokość 62 cm.
- Figura św. Jana (Johannes), Żałoba Jana Ewangelisty, wysokości 80 cm, z około 1510 r.
- Figura Chrystusa Zmartwychwstałego, wysokości 90 cm, z XV wieku.
- Figura św. Bartłomieja (Bartholomaus), obecnie figuruje w berlińskim muzeum jako Brodaty Święty, wysokości 104 cm, z około 1520 r.

2004 r. - kościół od północnego-wschodu.	Widok od wschodu.	2004 r. - kościół od południowego wschodu.
2004 r. - XVIII w. epitafia pastora G. Franzisci	XVII w. epitafia rodziny Hesse	XVII w. epitafia H. Hesse
Organy z 1932 r.	2004 r. - figura Matki Boskiej	Organy opus 196 - Gustawa Heinze.
Prezbiterium - wsporniki w kształcie masek.	Chrzcielnica z okresu budowy XIII-XIV w.	2009 r. - Widok na arkadę tęczową i ołtarz.
Sklepienie sieciowe XV w. - nawa główna	Sklepienie krzyżowo-żebrowe XIV w. - prezbiterium	Zwornik - prezbiterium
Zwornik - prezbiterum	Fragment okna przerobionego na drzwi - nawa	Maska - prezbiterium
Zamurowane okno strzeliste - poddasze zakrystii	Pierwotne okno z obramowaniem rudy darniowej	Drzwi do ciemnicy z okuciami z XIV w.
2010 r. - kościół od południa.	2010 r. - wieża kościelna	2009 r. - kościół od północy.
2010 r. - kościół od południowego wschodu	2012 r. - widok od południa	2012 r. - widok z południowego zachodu
2013 r.	2014 r. - widok od strony stacji	2015 r. - na tle wiatraków.

źródło: "Die Kunstdenkmäler des Kreises Sorau und der Stadt Forst". 1939 r.

*Rzut poziomy, na którym widać niesymetryczność prezbiterium do dalszej części kościoła.*	*Przekrój podłużny kościoła, bez wieży.*
*Przekrój Prezbiterium*	*Chrzcielnica i drzwi do* *"ciemnicy".*