Legendarna wieś Dolnych Łużyc

                         Przez wieki po Łużycach Dolnych krążyła wieść o zaginionej wsi "Mühlsdorf”. Wieś znajdowała się nad południowo-wschodnim krańcu Jeziora Białowickiego, między Biedrzychowicami (Friedersdorf) a Guzowem (Guschau), a z drugiej strony między Jasiennikiem (Jahsen) a Roztokami (Rodstock).
Nie znamy nazwy łużyckiej tej miejscowości. Według jednej legendy wieś ta została zatopiona, a według innej zniszczona przez Husytów. Na początku lat 30' XX wieku wiadomości te postanowił zweryfikować lokalny historyk K. Mettke, który wkrótce ogłosił, że znalazł liczne skorupy naczyń w przypuszczalnym miejscu położenia wsi, a także tłuczeń na przylegającym do niej ciągu wydm.

W 1934 r. profesor Emil Engelmann prezes Stowarzyszenia Historycznego oraz członek honorowy Towarzystwa Historii i Geografii Dolnych Łużyc, wybrał się z Bieniowa, przez Biedrzychowice do odkrytego miejsca. Wspominał, że miejsce po byłej wsi leży mniej więcej w połowie drogi z Biedrzychowic do Guzowa po prawej stronie w kotle doliny. Teren w kształcie kotliny przecina ze wschodu na zachód aktualnie suchy rów, a z trzech stron ogranicza go pasmo wydm. Mierzy on w osi wschód - zachód 150 m, w kierunku północno–południowym 300 m, obejmuje więc powierzchnie niedającą wystarczającego miejsca na dużą wieś. Teren ten został na nowo zalesiony.

 Engelmann opisał swoją wycieczkę w "Unsere Heimat" dodatku do Sorauer Tageblatt".

Dokładniejsze badania i wykopaliska wykazały na wzniesieniu czarną warstwę kulturową o grubości 250 cm - 150 cm i 50 cm wypełnioną skorupami. Nie brakowało również warstw kulturowych w licznych otworach karczowisk. Ponadto stwierdzono warstwę spalenizny o przeciętnej grubości 20 cm, w której znajdowała się duża ilość skorup. Spalone na czerwono kawałki gliny miały wyraźne zdobienia charakterystyczne dla okresu około 1300 r. Wszystkie ślady wskazywały, że był tu kiedyś wielki pożar.
Wszystkie znaleziska przekazano do Muzeum Ojczyźnianego w Żarach, a profesor Engelmann opisał swoją wycieczkę w "Unsere Heimat" dodatku do Sorauer Tageblatt".

Czy osada została zniszczona przez Husytów, jak głosi legenda, jest to bardzo wątpliwe.
Wiadomo jest, że Husyci w 1429 r. złupili Gubin i klasztor w Neuzelle, Żary i okolice uniknęły tego losu, ponieważ Friedrich v. Biberstein zapłacił okup.
Na mapie Powiatu Żarskiego (Landkreis Sorau) z końca lat 30' XX w. zaznaczona jest miejscowość Mühlsdorf z dopiskiem, że została zniszczona w czasie wojny 30-letniej, w latach 1618 - 1648. Ta informacja jest nieprawdziwa, Mühlsdorf w tym czasie dawno nie istniał.
W czasie wojny 30-letniej zniszczona została sąsiednia miejscowość Jehsen, którą później odbudowano.

Zaznaczona miejscowość Mühlsdorf - mapa Landkreis Sorau
 

Według mnie miejscowość spłonęła najprawdopodobniej do połowy XIV wieku, ponieważ w Rejestrze Gruntów Państwa Stanowego Sorau z 1381 (Das Land Register der Herrschaft Sorau von 1381), nie ma już miejscowości "Mühlsdorf”, a znajduje się sąsiednia miejscowość Jesewyn (Jehsen), której właścicielem był Frederich von Wedebach. W tym samym czasie Frederich von Wedebach był właścicielem Włostowa oraz posiadał ziemię w Bieniowie.
Ze zmienioną nazwą "Mühlsdorf”, spotykamy się w patencie lennym z 1494 roku. W dokumencie tym potwierdza się panom von Wiedebach z Włostowa (Nißmenau) między innymi własność opuszczonej wsi Moltdorff. Natomiast w roku 1508 potwierdza się takim samym dokumentem braciom i kuzynom von Wiedebach własność opuszczonej wsi Watzdorf. Można przypuszczać, że chodzi o tą samą wieś. Wszystkie te miejscowości, a od 1543 r. także Białowice (Billendorf), przez wieki należały do rodu rycerskiego Wiedebach z Włostowa.

Przypuszcza się, że wioskę mogli zamieszkiwać bartnicy, zajmujący się hodowlą leśnych pszczół. Niewątpliwie wieś istniała i przyczyną jej upadku był pożar.
Czy był to nieszczęśliwy wypadek, czy zbójecki napad, tego się już chyba nie dowiemy. Po pożarze mieszkańcy opuścili wieś i przenieśli się w inne miejsce.
Ślady po tej wsi musiały być widoczne przez wiele lat, w przeciwnym razie pamięć w tradycji ludowej nie przetrwałaby do czasów dzisiejszych.
Wydmy otaczające zaginioną wieś skrywają jeszcze nie jedną tajemnicę, a "Mühlsdorf” czeka na powtórne odkrycie przez archeologów. 

mk

Źródło:
- Ein verschwundenes Dorf . "Unsere Heimat" dodatek do Sorauer Tageblatt". 01.12.1934 r.
- Das Kirchspiel Witzen. Die Rodstocker Müchle und ihr Vorgänger, die "Alte Müchle". Alfred Neumann/ Rodstock. 1968 r.
- Brandenburgische Landbücher. Band 1. Das Land Register der Herrschaft Sorau von 1381. Berlin 1936.

Podziękowania dla Uli Sęk za pomoc w tłumaczeniu tekstów.