Mikołaj Kostyrko
Kornelia Kajda
Włodzimierz Rączkowski

  Sprawozdanie z badań. Sezon 2013.
Archeologia Zaangażowana: społeczeństwo, przeszłość, teledetekcja.

Zgodnie z pozwoleniem na prowadzenie badań archeologicznych na stanowisku Biedrzychowice nr 5 (rejestr zabytków - nr L-2/C), gm. Żary, pow. żarski, woj. lubuskie, wydanym przez Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w dniu 18.05.2013 rozpoczęte zostały nieinwazyjne prace badawcze na w/w stanowisku. Prace prowadzone były pod kierunkiem prof. UAM dr hab. Włodzimierza Rączkowskiego z Instytutu Prahistorii UAM w Poznaniu. 

Niniejsze badania stanowiły odpowiedź na zapotrzebowanie lokalnej społeczności reprezentowanej przez Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi „Razem” z Bieniowa. Przedstawiciele Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi „Razem” chcieli poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat wczesnośredniowiecznego grodziska znajdującego się pomiędzy Biedrzychowicami Dolnymi a Bieniowem, gm. Żary. Istotnymi informacjami było ustalenie możliwej chronologii stanowiska, jego potencjalnego zasięgu, sposobu zabudowy oraz możliwej funkcji. Grodzisko to jest miejscem, do którego działacze Stowarzyszenia przyprowadzają wycieczki w ramach oprowadzania po ścieżce edukacyjnej „Dolina Szyszyny”. Zatem wiedza na temat grodziska była dla nich niezbędna. Aby poszerzyć dotychczasową wiedzę na temat w/w stanowiska archeologicznego, na jego terenie przeprowadzono nieinwazyjne badania archeologiczne. W ramach nich sporządzono szczegółowy topograficzny plan stanowiska oraz dokonano jego rozpoznania metodami nieinwazyjnymi. Rozpoznanie szczegółowej struktury stanowiska miało przynieść nowe informacje na temat przeszłości tego miejsca (np. materiałów budowlanych), jego zasięgu oraz wcześniejszego rozplanowania.

Przed przystąpieniem do badań terenowych przeprowadzono kwerendę w Muzeum Archeologicznym Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze. Kwerenda potwierdziła wcześniejsze informacje o tym, że na stanowisku Biedrzychowice nr 5 przed II wojną światową przeprowadzono badania wykopaliskowe, z których dokumentacja nie została do tej pory odnaleziona. W literaturze archeologicznej dotyczącej stanowiska znajdują się jedynie podstawowe informacje na temat jego prawdopodobnej chronologii (IX wiek n.e.), nie istnieją jednak żadne informacje dotyczące znaczenia grodziska, sposobu budowy, rozplanowania, potencjalnych mieszkańców, czy funkcji. Nie ma także żadnych danych na temat tego co działo się ze stanowiskiem na przestrzeni lat, poza tym, że przeprowadzono tam badania archeologiczne przed II wojną światową. Stanowisko nie zostało jeszcze dokładnie zbadane i wszelkie informacje jego dotyczące są jedynie szczątkowe, co znacznie utrudnia odpowiedź na pytania dotyczące jego chronologii, sposobu funkcjonowania i znaczenia.

Zgodnie ze złożonym pozwoleniem zespół badawczy nie ingerował w substancję kulturową stanowiska oraz jego strukturę przestrzenną.
 

 Pomiary geomatyczne

            Aby zrealizować cel związany ze zbadaniem zasięgu stanowiska wykorzystane zostały urządzenia typu GPS RTK oraz tachimetr. Przy pomocy obu urządzeń pobrano punktowe dane przestrzenne, które następnie zostały zintegrowane i opracowane przy pomocy komputera w oprogramowaniu typu GIS.
 Prace w terenie przy pobieraniu danych przestrzennych trwały pomiędzy 18.05.2013 a 30.05.2013 (załącznik nr 1). Dane pobierano możliwie w jak najmniejszych odstępach (0,25 m). Ze względu na pokrycie terenu, które nie zawsze pozwalało na pełen dostęp do połączenia z odpowiednia liczbą satelit, pomiary nie były równomierne.

Stworzenie numerycznego modelu terenu stanowiska oraz jego kontekstu pozwoliło na wysunięcie interpretacji na temat przeszłej organizacji tego miejsca [w opracowaniu].  Warto zauważyć, że od strony południowo zachodniej wały wznoszą się na 3 m. w górę podczas gdy od strony wschodniej i północnej dostępu do dziś zdaje się bronić strome koryto rzeczki Szyszyny. Zatem dogodną przestrzenią na lokalizację podgrodzia, mogła być przestrzeń położona w części południowo zachodniej terenu przyległego do grodziska. Zdaje się, że to właśnie wzdłuż południowego wału mogła prowadzić droga do przestrzeni ogrodzonej majdanem, a jeszcze bardziej na południe od niej mogło znajdować się podgrodzie, być może również w jakiś sposób obwarowane (?). Jednak ta interpretacja wymaga dalszych badań i jest podyktowana jedynie układem deniwelacji terenu, które zdają się sugerować wyniosła strukturę na linii północ-południe. W tej również części najprawdopodobniej znajduje się dawna droga prowadząca do starego młyna (XVII wiek), który znajduje się po drugiej stronie rzeki Szyszyny.

 
Badania magnetyczne

            Badania geofizyczne zostały przeprowadzone pod kierunkiem prof. IAiE PAN dr hab. Krzysztofa Misiewicza oraz mgra Wiesława Małkowskiego z Instytutu Archeologii UW w Warszawie w dniu 24.05.2013. Badania przy pomocy magnetometru cezowego (pomiar ciągły) objęły dwa fragmenty przestrzeni na planie kwadratów o boku 30 m i łącznie pokryły 180 m2. Ze względu na gęste zalesienie, przebadanie całości stanowiska tą metodą nie było możliwe. Wybrano zatem takie miejsca, które charakteryzowały się mniejszym zagęszczeniem roślinności, była to zatem część majdanu, a także część południowego wału. Sugerowano się także tym, aby badania te objęły swoim zasięgiem zarówno podstawę wału, majdan, jak i przestrzeń nim otoczoną (załącznik nr 3). Dane pobrane z w/w terenu za pomocą magnetometru cezowym nie wykazały miejsc potencjalnego spalenia konstrukcji wału, ani nie pozwoliły na udokumentowanie podziemnej struktury stanowiska związanej ze sposobem jego użytkowania jak i zabudowy. Wynika z tego, że stanowisko nie uległo nigdy spaleniu i jego konstrukcja budowlana może nadal znajdować się pod warstwą piasku i poszyciem leśnym. 

Podsumowanie wyników badań

            Cel pierwszy dotyczący ustalenia możliwej powierzchni stanowiska nr 5 w Biedrzychowicach został w pełni zrealizowany przez zespół badawczy. Powstał numeryczny model terenu, który może posłużyć do dalszej interpretacji związanej z przestrzenną strukturą tego miejsca w przeszłości. Jednocześnie wskazane jest, aby teren objęty tego typu badaniami został powiększony tak, aby został uchwycony jego kontekst przestrzenno-krajobrazowy. Badania o szerszym zasięgu najprawdopodobniej pozwolą na powiększenie zasięgu stanowiska. Zdaje się to wynikać z rzeźby terenu (załącznik nr 2), zatem warto na stanowisku tym przeprowadzić badania archeologiczne obejmujące swym zasięgiem nie tylko grodzisko, ale także teren znajdujący się poza nim. Możliwe, iż w najbliższym sąsiedztwie znajdują się także pozostałości osady, podgrodzia. 

Rozpoznanie geofizyczne stanowiska zostało przeprowadzone jedynie częściowo ze względu na niedostateczną ilość czasu oraz stanu zadrzewienia tego miejsca. Badania te nie przyniosły satysfakcjonujących wyników nie tylko ze względu na nieduży teren objęty tymi pomiarami, ale być może również dlatego że, na powierzchni tego terenu zalegają niewielkich rozmiarów przedmioty metalowe powodujące zakłócenia w pomiarach (być może są to pozostałości po II wojnie światowej). Fragmenty stanowiska archeologicznego wytypowane do prospekcji przy wykorzystaniu magnetometru cezowego nie wykazały struktur przestrzennych znajdujących się pod powierzchnią ziemi. Jednak warto zauważyć, że potencjał badawczy przy pomocy tych metod istnieje i wymaga jedynie zwiększenia spektrum wykorzystania metod oraz objęcia nimi większej powierzchni terenu.

Dzięki współpracy z działaczami Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Wsi „Razem” z Bieniowa udało się pozyskać kopię ryciny reprezentującej grodzisko [więcej na ten temat http://bieniow.w.interia.pl/warto_zobaczyc3.htm]. Rycina wykonana została prawdopodobnie w XVIII wieku. Odczytując rycinę w sposób literalny można dojść do dwóch wniosków. Po pierwsze bieg rzeki Szyszyny uległ zmianie od czasu jej powstania, przesuwając się w górnej części swojego biegu sąsiadującego z grodziskiem na wchód, a więc tym samym oddalając się od grodziska. Zatem teren na północ od niego dziś porośnięty głównie leszczyną oraz olchą nigdy w XVIII wieku był niedostępny i erodowany poprzez wodę, zatem istnieje prawdopodobieństwo niskiego potencjału zalegania w tym miejscu artefaktów. Kolejną uwagę warto zwrócić na zagospodarowanie terenu. Do wnętrza wału biegną dwie ścieżki. Po jednej (położonej dalej na zachód- w przypadku ryciny bardziej na prawo) zdają się w terenie pozostawać ślady do dziś. Wydaje się również, że w momencie tworzenia reprezentacji tej przestrzeni nie była ona porośnięta (jednak takie przedstawienie tej przestrzeni może być jedynie zabiegiem artystycznym). Powstaje pytanie, w jaki sposób lokalna społeczność wykorzystywała to miejsce, miała niewątpliwie świadomość jego długiej historii nazywając je „Górą Zamkową”, lecz nie koniecznie orientując się w jej wcześniejszym przeznaczeniu.
 

Zdjęcie od str. północnej, od Szyszyny.

Zdjęcie od str. południowej, od szosy.

Zdjęcia grodu wykonane za pomocą skaningu laserowego.